Bir vergi sisteminin başarısı vergi yönetimi ve vergi denetimine geniş ölçüde bağlıdır. Tarihsel olarak ta modern devletin ortaya çıkması ve modernitenin başarılı olmasında yönetim ve denetim çok önemli hayati bir rol oynamıştır. Bu özelliği ile modern devlet yönetiminin en önemli alt yapısını başarılı bir  vergi yönetimi ve vergi denetimi oluşturmaktadır.

Teknik olarak  vergi yönetimi kavramı ile vergi tarhı ve vergi tahsili ne ilişkin yönetim biçimi anlatılmak istenmektedir. Bunun yanında vergi denetimi de aslında vergi yönetimin bir parçasıdır.

Bizi daha çok modern devletin ortaya çıkısında ve gelişiminde vergi yönetimi ve denetimi  ilgilendirmektedir. Vergi yönetimi tarihsel süreçte ademi merkeziyet esasına göre kurulmuş genellikle dini kaidelere dayandırılmış olmakla birlikte gittikçe kuvvetli bir merkezileştirme göstermiştir. Nihayetin de  sanayileşme ve modern devletin ortaya çıkması ile birlikte , devlet yönetiminde önemli bir alt yapı aracı olarak günümüze kadar gelmiştir.

Bu özelliklere dikkat çekmek üzere, tarihsel süreçte modern devletin evriminde bir örnek vermek üzere kısa bir not düşmek istedik. En ilginç örneklerden birisine 1600 yılların yine İngiltere modern sanayii ni oluşmaya başladığı dönemler de rastlıyoruz.

İngiltere’de devlet kurumlarının kuruluşu Ortaçağ’a kadar uzanır fakat siyasal merkeziyete ve modern yönetimin gelişimine yönelik kararlı adımlar atanlar VII. Henry ve VIII. Henry’dir. Yine de, devlet 1688’den sonra alacağı modern biçimden hala çok uzaktı. Örneğin, pek çok atama ehliyet ya da yeteneğe bakılarak değil siyasi nedenlerle yapılıyordu ve devletin vergi koyma kapasitesi hala çok sınırlıydı.

1688’den sonra parlamento vergi yoluyla vergi yoluyla gelirini artırma becerisini geliştirmeye başladı; 1690’da 1.211 kişiden 1780’de 4.800 kişiye çıkan tüketim vergisi bürokrasisi bu gelişmeyi çok iyi ortaya koyar. Ülkenin dört bir yanına tüketim vergisi müfettişleri atanmıştı ve bunlar ekmek, bira ve tüketim vergisine tabi diğer ürünleri ölçüp miktarının kontrol etmek için teftişe çıkan tahsildarlar tarafından denetleniyordu. Bu operasyonun boyutu, tarihçi John Brewer’ın hazırladığı, Murakıp George Cowperthwait’in vergi turlarına ilişkin rekonstrüksiyon açıkça görülür. Murakıp Cowperthwaite 1710 yılının 12 Mayıs – 5 Haziran tarihleri arasında Yorkshire’ın Richmond bölgesinde 290 millik seyahat gerçekleştirmişti. Bu süre boyunca 263 erzak tedarikçisi, 71 maltçı, 20 gemi levazımatçısı ve bir bira iamlatçısı gezdi. Toplam 81 farklı ürün ölçümü yaptı ve kendisine bağlı olarak çalışan dokuz farklı müfettişin çalışmalarını denetledi. Sekiz yıl sonra onu aynı derecede yoğun bir biçimde çalışırken buluyoruz, tek farkla; artık Yorkshire!ın farklı bir yerinde, wakefield bölgesinde çalışıyordu. Wakefield’da haftada altı gün çalışıyor, ortalama günde 19 milden fazla yol kat ediyor ve genellikle günde dört ya da beş tesis denetliyordu. İzin günlerinde, yani Pazar günleri, defter tutuyordu; bu sayede elimizde tüm faaliyetlerinin kayıtları mevcut. Gerçekten de tüketim vergisi sistemi çok özenle hazırlanmış bir arşive sahipti. Memurlar üç farklı türde kayıt tutuyorlardı ve bunların hepsinin birbirleriyle tutarlı olması gerekiyordu; bu kayıtlarda tahrifat yapmak ağır bir suç olarak görülüyordu. 1710’da devlet denetiminde gelinen bu dikkate değer düzey, günümüzün pek çok yoksul ülkesinde ki hükümetlerin ulaşabildiği düzeyin üstündedir. 1688’den sonra devlet siyasi atamalara daha az , yeteneğe daha fazla itimat başladı ve ülke idaresi için güçlü bir alt yapıyı geliştirdi.[1]

Bu süreç günümüze ilişkin çok önemli ip uçları vermektedir. Başarının nasıl geldiğinin yanında , nelerin olması gerektiği üzerine önemli notlar düşmektedir. Bu vesileyle sonuç a gelmeden evrensel kuralı bir kes daha hatırlamakta fayda var. LİYAKAT…LİYAKAT

[1] Daron ACEMOĞLU, James ROBİNSON, Ulusların Düşüsü, 3.Baskı,Sh.185