GENEL KAPSAMI

Vergi istisnaları, muafiyetler ve indirimler, vergi politikalarının çeşitli sektörleri teşvik etme, sosyal eşitlik sağlama ve genel refahı artırma gibi hedeflerine ulaşmada önemli bir rol oynar. İstisnalar ve muafiyetler, belirli kuruluşların veya faaliyetlerin vergi yükünden tamamen veya kısmen muaf tutulmasını sağlar. Örneğin, eğitim, sağlık, sosyal hizmetler, bilim ve teknoloji gibi alanlarda faaliyet gösteren belirli kurumlar veya kuruluşlar genellikle vergi muafiyeti almaktadır. Öte yandan, indirimler, belirli harcamaların veya yatırımların vergilendirilebilir gelirden düşülmesini sağlar, böylece vergi yükünü azaltır. Ar-Ge harcamaları, eğitim ve sağlık harcamaları gibi yatırımlar genellikle vergi indirimine tabidir.

Vergiler, devletin kamu harcamalarını finanse etmek için karşılıksız, ödeme yeteneğine göre, zorunlu ve kesin bir biçimde gerçek ve tüzel kişilerden talep ettiği parasal katkılardır. Vergiler, kamu gelirlerini oluşturarak kamu harcamalarının karşılanmasında devletin en önemli kaynağıdır. Çünkü vergilerin kamu gelirleri içerisindeki oranı oldukça büyüktür ve ülkemizde bu oran %80’lere varmaktadır.

Bireyler ve kurumlar için vergiler, zorunlu, karşılıksız ve bir yük olarak görülen parasal ödemelerdir. Verginin zorunlu ve karşılıksız bir ödeme biçimi olması, mükellefleri üzerinde bir baskı oluşturarak vergiden kaçınmalarını teşvik etmektedir. Bu vergiden kaçınma eylemleri, devletin mali düzeyde zarar görmesine sebebiyet verir. Bu nedenle, vergi politikalarının sağlam temellere dayandırılması ülkemiz için bir gereklilik haline gelmiştir. Eğer vergi politikaları başarılı bir şekilde yürütülmezse, vergi kayıpları ve kaçaklarının oluşması kaçınılmaz bir sonuç olacaktır. Mükellefler genellikle ödeme yükümlülüklerini en aza indirme eğilimindedirler ve bu durumda vergisel yüklerini azaltmak için ya vergiden kaçınacaklar ya da vergi kaçakçılığına başvuracaklardır. Vergi yasalarının avantajlarını veya boşluklarını kullanarak vergiyi yasal yollardan azaltma yolu olan vergiden kaçınmayı tercih eden bir mükellef için de vergi kanunlarının önemi tartışılmazdır.

Küreselleşme ve teknolojinin ilerlemesi, ülkelerin vergi gelirlerini kontrol etme kabiliyetinde değişikliklere yol açmıştır. Sermayenin hareketliliği, ülkelerin vergi sistemlerini yeniden değerlendirmesini, ülkeden çıkan ve toplanamayan vergi kaynaklı bütçe açıklarını engellemek için yeni düzenlemelere ve korumacı politikalara yönlendirmiştir. Geçmişte vergiden kaçınma, klasik maliye literatüründe fazla yer almayan bir konuyken, günümüzde ülkelerin vergi toplama yeteneklerini ve gelirlerini korumak için önemli bir konu haline gelmiştir.

Vergi sisteminin eşit, sade ve etkili olması hedefi, hızlı büyüme ve kalkınma, adil gelir dağılımı gibi hedeflere ulaşmak için vergi alanında birçok teşvik uygulanmaktadır. Bu teşvikler, aynı zamanda vergi harcamaları olarak adlandırılır ve ülkemizde çoğunlukla muafiyet, istisna ve indirim şeklinde uygulanır.

1. KAVRAM OLARAK MUAFİYET, İSTİSNA VE İNDİRİM

1.1. Muafiyet

Muafiyet terimi, ayrı tutulma ve uygulanmama anlamlarına gelirken, vergi bağlamında muafiyet; belirli koşulları karşılayan bir gerçek ya da tüzel kişinin, vergi kanunlarına göre vergilendirilmesi gereken bir durumda, vergilendirilmemesi veya vergi dışında bırakılması durumunu ifade etmektedir. Vergi muafiyetlerinde, bireyler ya da belirli gruplar adeta vergi mükellefiyetinin dışına çıkarılır ve vergi mükellefi olarak kabul edilmezler (Işık, 2014: 162).

Muafiyet, vergi yükümlüsünün üzerinde bir sınırlama olarak karşımıza çıkmaktadır. Ekonomik, sosyal, siyasal ve teknik sebeplerle bazı mükellefler, vergiye konu olan olayla ilişki kurmalarına rağmen vergilendirilmezler, yani verginin dışında tutulurlar. Bu durum, belirli mükellefler için getirilen ve mükellefiyeti daraltan bir ayrıcalık olup, bu ayrıcalığa “muafiyet” adı verilmektedir (Şenyüz, Yüce ve Gerçek, 2019: 91). Muafiyetler, vergi mükellefine uygulanan ve vergi alacağını yok eden düzenlemeler olarak görülmektedir (Bulutoğlu, 1982, s. 20).

1.2. İstisna

İstisna, bir durumu veya konuyu benzerlerinden ayrı tutma anlamına gelirken, vergi bağlamında, muafiyetten farklı olarak, belirli bir konunun ya da durumun, vergi kanunlarıyla vergilendirilmemesi anlamına gelmektedir (Şenyüz, Yüce ve Gerçek, Vergi Hukuku, 2019: 87).

İstisna, vergi konusu üzerinde belirlenmiş bir sınırlama olup, vergi istisnası, vergilendirme kapsamına giren bir unsurun, gelirin ya da kazancın, vergi kanunlarına göre vergilendirilmemesidir. Bir konunun vergilendirilmesi, ekonomik, politik veya sosyal nedenlerden ötürü, belirli bir süre boyunca ya da sürekli olarak gerçekleştirilmemektedir (Ersöz Kuru, 2019: 58). Özetle, verginin konusunu sınırlayan düzenlemelere “istisna” adı verilmektedir.

Muafiyet ve istisna terimlerine objektif ve subjektif perspektiflerden bakıldığında, muafiyetin sübjektif bir kavram olduğu, yani vergi mükellefi ya da vergi öznesini esas aldığı görülmektedir. Buna karşılık, istisna, verginin konusunu temel alan ve bu anlamda objektif bir kavramdır. Muafiyet ve istisnalar; bazı kişilerin ya da konuların, sosyal, kültürel, mali, ekonomik ve idari sebeplerle vergilendirilmemesi için kanunlarla düzenlenen uygulamalardır. Muafiyet ve istisnaların uygulanabilmesi için, vergilendirilmesi gereken bir vergi ödeme gücünün bulunması gerekmektedir. Bu, vergilendirilebilir bir konu veya kişinin mevcut olması gerektiği anlamına gelmektedir. Bu konu veya kişi, kanunlarla vergi dışında bırakılmış olmalıdır (Akdoğan, 2019: 148-149). Basitçe ifade etmek gerekirse, vergilendirilebilir bir kişi veya konu olmadığında vergi de yoktur ve aynı şekilde istisna ve muafiyet de bulunmamaktadır.

Muafiyet ve istisna uygulamaları, kanunla belirlenmiştir ve bunların temelinde yatan düşünce, kişiye veya konuya getirilen vergisel yükümlülük sonucunda elde edilecek yarardan ziyade, bunların vergilendirilmemesi sonucunda elde edilecek yararın daha fazla olmasıdır (Capital, 2023: 8).

1.3. İndirim

Vergi indirimi, vergi matrahının düşürülmesine veya sınırlanmasına yardımcı olan bir vergi avantajı olarak tanımlanmaktadır. Bu duruma örnek olarak, engellilik indiriminin uygulandığı ücretlileri gösterebiliriz. Vergi indirimi, kanunen belirli nitelikleri taşıyan mükelleflerin, brüt gelirlerinden belirli miktarların çıkarılmasını mümkün kılan bir vergi harcamasıdır. Mükellefler, vergilendirilebilir net gelirlerini hesaplarken, brüt tutarlarından kanunen belirtilen bazı kalemleri indirim olarak düşebilmektedir (Dil, 2014: 6).

Vergi indirimi, genellikle belirli şartları karşılayan kişilere, belirli bir dönem için ya da sürekli olarak uygulanabilmektedir. Bu indirimler, vergi yükünün azaltılması ve belirli ekonomik aktivitelerin veya sosyal durumların teşvik edilmesi gibi çeşitli politik hedeflere hizmet eder. Örneğin, çevre dostu teknolojilere yatırım yapan şirketlere verilen vergi indirimleri, bu tür teknolojilere yatırımı teşvik etmeyi amaçlamaktadır (Ersöz Kuru, 2019: 58).

Vergi indirimi, istisnalar ve muafiyetler gibi, objektif veya subjektif olabilir. İstisnalar ve indirimler, genellikle verginin konusunu temel alırlar ve bu nedenle objektif olarak kabul edilirler. Diğer taraftan, muafiyetler genellikle vergi mükellefini esas alır ve bu nedenle subjektif olarak kabul edilirler. Bu, vergi indirimlerinin, muafiyetlerin ve istisnaların uygulanmasının hem verginin konusuna hem de mükellefine bağlı olduğunu göstermektedir (Köse, 2009: 11).

2. MUAFİYET, İSTİSNA VE İNDİRİMLERİN KULLANILMASI

Vergi kanunlarına göre, belirli ekonomik ve sosyal hedefleri desteklemek amacıyla, bazı gelir türleri veya belirli gruplar vergilendirme sürecinin dışında tutulabilmektedir. Türkiye’de Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunlarına bağlı olarak uygulanan muafiyet, istisna ve indirimler, devletin alabileceği vergi gelirlerinden önemli bir miktarın feragat edilmesine yol açmıştır (Maliye Hesap Uzmanları Derneği, 2019: 77). Örneğin, 2017 yılında devletin vazgeçtiği toplam vergi miktarı 68,851 milyon TL olmuştur. Bu miktar, alınması gereken kurumlar vergisinin %37’sini ve gelir vergisinin %43,8’ini temsil etmektedir. 2018 yılında beklenen vergi harcamaları 81.514 milyon TL olurken, 2019’da bu rakam 96.298 milyon TL’ye çıkmıştır (Hazine ve Maliye Bakanlığı, 2018: 284).

Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın verilerine göre, devletin vergi muafiyetleri, istisnalar ve indirimler nedeniyle vazgeçtiği vergi gelirlerinde sürekli bir artış görülmektedir. Bu durum, devletin toplam vergi gelirlerinde önemli bir azalmaya ve dolayısıyla ciddi bir gelir kaybına neden olmaktadır. Bu gelir kaybı, devletin hizmetlerini finanse etme yeteneğini sınırlayabilir ve mali istikrarını zorlayabilir. Dolayısıyla, vergi indirimleri ve muafiyetlerin sosyal ve ekonomik faydaları, bu potansiyel gelir kayıpları ile dikkatli bir şekilde dengelenmelidir.

Muafiyet, istisna ve indirimlerin uygulanmasıyla elde edilen vergi harcamalarının getirileri, genel kamu harcamalarının dönüşlerinden daha hızlı gerçekleşebilmektedir. Bu vergi harcamaları, hızlıca karşılığını bulmakta ve ekonominin çeşitli sektörlerine hızlı bir etki yapabilmektedir. Özellikle özel sektörün faaliyetlerine, muafiyet, istisna ve indirimler yoluyla sağlanan vergi avantajları ile önemli bir teşvik sağlanmaktadır. Bu vergi düzenlemeleri, özel sektörün yatırım yapma ve işletme faaliyetlerini genişletme kapasitesini artırmakta ve ekonomik büyümeyi desteklemektedir. Ayrıca, muafiyet, istisna ve indirimler, sosyal ve ekonomik yaşama doğrudan bir müdahale aracı olarak da kullanılabilmektedir. Bu vergi düzenlemeleri aracılığıyla, örneğin sosyal adaleti teşvik etmek, yoksulluğu azaltmak veya belirli endüstrileri veya ekonomik faaliyetleri desteklemek gibi hedeflere ulaşılmaya çalışılmaktadır (Küçük, 2013: 17).

Bu şekilde, muafiyet, istisna ve indirimler, hem hızlı bir etki yaratabilme kapasitesine sahip bir vergi politikası aracı olmakta, hem de ekonomi ve toplum üzerinde belirli hedeflere yönelik stratejik etkiler yaratma imkanı sağlamaktadır. Ancak bu düzenlemelerin dikkatli bir şekilde yönetilmesi ve bunların hedeflenen etkileri gerçekleştirebilmek için etkin bir şekilde izlenmesi ve değerlendirilmesi önemlidir.

Muafiyet, istisna ve indirim uygulamalarının çoğalması, vergi kanunlarının karmaşıklığını artırmakta ve hukuki yorumlamaları zorlaştırmaktadır. Sosyal politika hedeflerine yönelik olarak uygulanan bu vergi düzenlemeleri, özellikle vergi adaletini sağlama ve gelir dağılımını düzgünleştirme gibi amaçlarla hayata geçirilmekte ancak, bu süreç, vergi mevzuatının karmaşıklığına da neden olmaktadır (Karabacak, 2013: 18-19).

Yapısal bozukluklar oluşturan ve gereken vergi verimliliğini düşüren bu durum, vergi sisteminin anlaşılırlığını ve uygulanabilirliğini olumsuz etkilemekte, mükellefler üzerinde belirsizlik ve karmaşıklık yaratmaktadır. Bu durum, özellikle muafiyet ve istisna sayısının artması durumunda daha belirgin hale gelmekte ve mükellefleri vergi avantajlarından yararlanma adına gelir ve faaliyetlerini değiştirmeye, hatta vergi kaçınma eylemlerine başvurmaya yönlendirmektedir (Küçük, 2013: 22).

Vergi ayrıcalıkları olarak da anılan muafiyet, istisna ve indirim uygulamaları, sadece belirli konuları ya da mükellefleri kapsayarak, tüketim, yatırım ve tasarruf kararlarını etkileyebilmekte ve kamu kaynaklarının etkin ve adil dağılımını bozmaktadır. Bu uygulamalar, belirli gruplara ayrıcalık sağlarken, devletin vergilenebilir kaynak üzerinden elde edebileceği potansiyel gelirden vazgeçmesine neden olmaktadır. Bu durum, genel vergi politikaları ve ekonomi yönetimi açısından belirli zorlukları ve sınırlamaları beraberinde getirmektedir (Küçük, 2013: 22).

Muafiyet ve istisnaların kanunlarda geniş bir yer bulması ve kapsamlarının fazlalığı, devlete büyük gelir kaybı yaşatmaktadır. Bu uygulamaların sayısının çokluğu mükellefler arasında dengesizliğe yol açmakta, bazı mükellefler vergilerini tam öderken, diğer bazıları bu uygulamaların getirdiği ayrıcalıklar sayesinde vergi yüklerini kısmen ya da tamamen azaltabilmektedir. Bu durum, tüm mükellefler arasında eşitliği bozarak tepkiye neden olmakta ve vergi direncini artırmaktadır. Ayrıca, fazla sayıda muafiyet ve istisna adaletli vergilendirmeyi zedelemekte, haksız rekabet ve kayıt dışı ekonomiye sebep olmakta ve devletin gelir kaybını artırmaktadır Uyanık, 2013: 22-23).

Muafiyetler ve istisnaların kayıt dışı ekonomiyi genişletme etkisi de bir gerçektir. Örneğin, gelir vergisi kanunu kapsamında uygulanan esnaf muafiyetinin, bu durumda olan bireylerle işlem yapan firmalara ya da bireylere vergi avantajı sağlaması bir durumdur. Esnaf muafiyetinden yararlanan bireylerin işlemlerini kayıt altına alma zorunluluklarının olmaması, birçok işlemin kayıtlara geçmemesine ya da gerçekteki durumdan farklı olarak daha düşük veya daha yüksek gösterilmesine olanak sağlamaktadır. Bu, vergi yükünü azaltan mükelleflerin vergiden kaçınmasına olanak tanırken, aynı zamanda kayıt dışı ekonominin büyümesine de yol açmaktadır Uyanık, 2013: 23).

3. GELİR VERGİSİ KANUNUNDA YER ALAN MUAFİYET VE İSTİSNALAR

Gelir Vergisi Kanunu, kazanç ve iratları belirli oranlarda vergilendiren bir mevzuattır. Ancak bu vergilendirme sürecinde bazı kazançlar için muafiyetler ve istisnalar söz konusu olabilmektedir.

Ticari kazançlarda, esnaf muaflığı, genç girişimci muafiyeti, sergi ve panayır istisnası gibi uygulamalar bulunmaktadır. Ayrıca yazılım, tasarım ve Ar-Ge faaliyetlerinde, sınai mülkiyet haklarından elde edilen kazançlar ve serbest bölgelerde elde edilen gelirler için de vergi istisnaları mevcuttur (Köse, 2009: 11).

Zirai kazançlarda ise genç çiftçi muafiyeti ve teşvik ikramiyesi uygulamaları öne çıkmaktadır. Ücret gelirlerinde diplomatlar, elçilik ve konsolosluklarda çalışan hizmetliler için muafiyetler, yemek bedeli ve lojman istisnaları gibi düzenlemeler bulunmaktadır. Serbest meslek erbabına yönelik uygulamalar arasında ise sergi ve panayır istisnası, genç girişimci muafiyeti ve ebe, arzuhalci gibi meslekler için belirli muafiyetler yer almaktadır. Ayrıca telif hakkı ve ihtira beratı kazançları için vergi istisnası sağlanmaktadır (Şenyüz, Yüce ve Gerçek, 2019: 99-100).

Gayrimenkul sermaye iratlarında konut istisnası, menkul sermaye iratlarında ise kar payı istisnası, tek primli yıllık gelir sigortalarından yapılan ödemeler istisnası ve gelir ortaklığı senetlerine ödenen gelirler istisnası gibi düzenlemeler mevcuttur (Şenyüz, Yüce ve Gerçek, 2019: 99).

Son olarak diğer kazanç ve iratlarda devir istisnası uygulaması bulunmaktadır. Tüm bu muafiyet ve istisnalar, belirli durumlarda vergi yükünü hafifletmek ve belirli politikaları teşvik etmek amacıyla kullanılmaktadır.

4. KURUMLAR VERGİSİ KANUNUNDA YER ALAN MUAFİYET VE İSTİSNALAR

Kurumlar Vergisi Kanunu, çeşitli muafiyetler ve istisnalar içermektedir. Bu muafiyetler, bazı kamu idareleri ve kuruluşlarını, mahalli idareler işletmelerini, kooperatifleri, spor kulüplerini, kanunla kurulan sosyal güvenlik kuruluşlarını, kredi teminatı sağlayan kurumları, bilimsel araştırma ve geliştirme kurumlarını ve bazı özel durumdaki işletmeleri kapsamaktadır. Örneğin, eğitim, kültür, sanat, sağlık ve sosyal nitelikli kuruluşlar, kreşler, konukevleri, askeri kantinler ve sergi, fuar ve panayır açan kuruluşlar bu muafiyetlerden faydalanabilirler (Kavak, 2017: 401).

Bunun yanı sıra, Kurumlar Vergisi Kanunu’nda bir dizi istisna da belirlenmiştir. Bunlar arasında iştirak kazançları, iştirak hisselerinin satışından sağlanan kazançlar, taşınmaz satış kazancı, yatırım fonu ve yatırım ortaklıkları kazançları, emisyon primi ve yurtdışı işyerinden elde edilen kazanç istisnaları bulunmaktadır. Ayrıca yurtdışı inşaat, onarım, montaj ve teknik hizmetlerden sağlanan kazançlar, okul ve rehabilitasyon merkezleri kazançları ve banka borçlarına karşılık devir veya satışlardan kaynaklanan kazançlar da vergiden istisna tutulmaktadır (Şenyüz, Yüce ve Gerçek, 2019: 210).

Kanun ayrıca risturn istisnası, sınai mülkiyet hakları istisnası, sat-kirala-geri al işlemlerinde istisna, yabancı fon kazançları istisnası ve kira sertifikası ihracı amacıyla varlık ve hakların satışından doğan kazançlarda istisna gibi özel durumlara yönelik düzenlemeler de içermektedir. Bu muafiyetler ve istisnalar, belirli durumlarda kurumların vergi yükünü hafifletmek ve belirli politikaları teşvik etmek amacıyla oluşturulmuştur. Bu nedenle, bu kuralların doğru şekilde anlaşılması ve uygulanması, kurumların vergi mükellefiyetlerini yerine getirirken aynı zamanda mevcut teşviklerden en iyi şekilde yararlanmalarını sağlar (Şenyüz, Yüce ve Gerçek, 2019: 211).

5. GELİR VE KURUMLAR VERGİSİ KANUNLARINDA YER ALAN İNDİRİMLER

Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunlarında çeşitli indirimler bulunmaktadır. Gelir Vergisi Kanunu’nda yer alan indirimler genellikle bireysel mükellefler için geçerli olup, sigorta primleri, eğitim ve sağlık harcamaları, engellilik indirimi ve basit usul kazancı indirimi gibi öğeleri içerir. Bu indirimler, belirli durumlardaki bireylerin vergi yükünü hafifletmeyi hedefler. Örneğin, bireysel katılım yatırımcısı indirimi gibi özel indirimler de bulunmaktadır. Öte yandan, Kurumlar Vergisi Kanunu’nda yer alan indirimler genellikle kurumlar için geçerlidir. Örneğin, kurumlar, öz kaynaklarla finansman teşvikinden yararlanabilirler. Bu, kurumların kendi kaynaklarını kullanarak yatırımlarını genişletmelerini ve bu sayede daha sürdürülebilir bir büyüme modeli oluşturmalarını teşvik eder (Maliye Hesap Uzmanları Derneği, 2019: 422).

Bazı indirimler ise hem Gelir hem de Kurumlar Vergisi Kanunlarında yer alır. Bunlar arasında bağış ve yardım indirimi, sponsorluk harcamaları, girişim sermayesi fonu olarak ayrılan tutarların indirimi, dar mükellefe sunulan hizmet kazancı indirimi, korumalı işyeri indirimi ve araştırma geliştirme harcamaları indirimi (Ar-Ge indirimi) gibi öğeler bulunur. Bağış ve yardım indirimi, mükelleflerin belirli sınırlar dahilinde yaptıkları bağış ve yardımların vergiden düşülmesine olanak sağlar. Bunun yanı sıra, Ar-Ge indirimi, kurumların ve bireylerin yeni ürünler ve hizmetler geliştirmek için yaptıkları araştırma ve geliştirme harcamalarını vergiden düşmelerine izin verir (Şenyüz, Yüce ve Gerçek, 2019: 137).

Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunları’ndaki indirimlerin bir başka önemli unsuru ise, indirimlerin ekonomik faaliyetleri teşvik etme ve sosyal politikaları destekleme amacına hizmet etmesidir. Örneğin, eğitim ve sağlık harcamaları indirimi, bireylerin bu alanlardaki harcamalarını teşvik ederken, aynı zamanda toplumun genel sağlık ve eğitim düzeyini yükseltme hedefine hizmet eder. Engellilik indirimi, engelli bireylerin ve ailelerin yaşadığı ekonomik zorlukları hafifletmeyi hedeflemektedir (Maliye Hesap Uzmanları Derneği, 2019: 427).

Korumalı işyeri indirimi, engelli ve dezavantajlı grupların istihdamını teşvik ederken, Ar-Ge indirimi, teknolojik yenilikçilik ve bilimsel araştırmaları destekler. İşletmelerin kendi kaynaklarıyla büyümelerini özendiren öz kaynaklarla finansman teşviki indirimi, kurumların finansal bağımsızlıklarını ve istikrarlarını güçlendirmeye yardımcı olur. Yine, sponsorluk harcamaları ve girişim sermayesi fonu olarak ayrılan tutarların indirimi, yerel kültür, sanat ve spor faaliyetlerini destekler ve yeni girişimlerin finanse edilmesini teşvik eder. Bağış ve yardım indirimi ise, sosyal sorumluluk projelerini ve yardım faaliyetlerini teşvik etmektedir (Şenyüz, Yüce ve Gerçek, 2019: 137).

Sonuç olarak, Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunları’ndaki indirimler, hem ekonomik faaliyetleri ve sosyal politikaları destekleme hem de mükelleflerin vergi yükünü hafifletme amacına hizmet eder. Bu indirimlerin etkin bir şekilde uygulanması, hem bireylerin hem de kurumların ekonomik refahını artırabilir ve daha geniş ölçekte toplumun sosyoekonomik kalkınmasına katkıda bulunabilir.

SONUÇ

Vergi istisnaları, muafiyetler ve indirimler, her devletin vergi politikasının ayrılmaz bir parçasıdır. Bu kavramların hedefi genellikle sosyal adaleti sağlamak, belirli ekonomik faaliyetleri teşvik etmek ve mükelleflerin vergi yükünü hafifletmek olmuştur.

Vergi istisnaları, belirli bir gelir türünün veya işlemin tamamen veya kısmen vergilendirilme yükümlülüğünden çıkarılmasıdır. İstisnalar genellikle belirli bir ekonomik faaliyeti veya yatırımı teşvik etmek için kullanılır. Bunun yanında, bu tür teşviklerin amacı dışında kullanımı veya kötüye kullanımı, vergi adaletini zedeleyebilir ve devletin vergi gelirlerini düşürebilir. Vergi muafiyetleri ise belirli mükelleflerin veya kuruluşların, genellikle kamu hizmeti görevleri nedeniyle, vergilendirme kapsamının dışında tutulmasını içerir. Bu muafiyetlerin doğru bir şekilde uygulanması, kamu hizmetlerinin etkin bir şekilde yerine getirilmesini teşvik eder. Vergi indirimleri, belirli harcamaların veya yatırımların mükellefler tarafından tamamen veya kısmen vergi matrahından düşülmesine olanak sağlar. Bu indirimler, belirli ekonomik veya sosyal hedeflere ulaşmak için kullanılır, örneğin eğitim ve sağlık hizmetlerine erişimi teşvik etmek veya Ar-Ge faaliyetlerini desteklemek.

Vergi istisnaları, muafiyetler ve indirimler, vergi politikasının sosyal ve ekonomik hedeflere ulaşmasına yardımcı olabilir. Ancak, bu mekanizmaların etkili bir şekilde yönetilmesi, vergi adaleti ve etkinliğini sağlamak için önemlidir. Bilinçli ve adil bir vergi politikası, ekonomik kalkınmayı ve sosyal adaleti desteklerken, aynı zamanda devletin önemli hizmetleri finanse etme kapasitesini de korur. Sonuç olarak sözü edilen uygulamalar, bir ülkenin vergi politikasının stratejik araçlarıdır. Bu araçlar, ekonomi yönetiminin kısa ve uzun vadeli hedeflerini gerçekleştirmek için kullanılır. Ekonomik büyümeyi desteklemek, belirli sektörleri veya faaliyetleri teşvik etmek, sosyal eşitliği artırmak ve genel refahı sağlamak gibi amaçlar bu hedefler arasında yer alır.

Özellikle, Ar-Ge harcamalarına, eğitim ve sağlık harcamalarına indirimler sağlayarak devlet, inovasyon ve insan sermayesinin gelişimini teşvik eder. Ayrıca, devletin sosyal hizmetler, bilim ve teknoloji, spor ve kültür gibi alanlarda faaliyet gösteren kamu kuruluşları ve sivil toplum kuruluşları gibi kuruluşlara vergi muafiyetleri tanıması, bu kuruluşların toplum için önemli hizmetleri sunmasını kolaylaştırır. Ancak, bu araçların kullanımı dikkatli bir denge gerektirir. Etkili bir vergi politikası, sosyal ve ekonomik hedeflere ulaşmayı desteklerken, aynı zamanda devletin mali sağlamlığını ve vergi adaletini korumalıdır. Bu nedenle, vergi istisnaları, muafiyetler ve indirimlerin etkili bir şekilde tasarlanması, uygulanması ve denetlenmesi gereklidir.

İstisna, muafiyet ve indirimler gibi vergi düzenlemeleri, şeffaf ve kapsamlı bir şekilde ele alınmalı ve düzenli olarak gözden geçirilmelidir. Devletin vergi politikalarının etkinliğini ve adaletini sürekli olarak değerlendirmesi ve gerektiğinde düzeltici önlemler alması önemlidir. Bu şekilde, vergi politikaları, sürdürülebilir kalkınma ve sosyal adalet hedeflerine en etkili şekilde hizmet edebilir.

KAYNAKÇA

Akdoğan, A. (2019). Vergi Hukuku ve Türk Vergi Sistemi, Ankara: Gazi Kitabevi.

Bulutoğlu K. (1982). Türk Vergi Sistemi Dersleri, İstanbul: Araştırma, Eğitim, Bursa: Ekin Yayınları.

CAPİTAL. (2014). Vergi Rehberi, EY. https://www.ey.com/tr_tr/ey-turkiye-yayinlar-raporlar/vergi-rehberi-2023

Dil, Ş. (2014). Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunlarında Yer Alan Muafiyet, İstisna ve İndirimler, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Ersöz Kuru, M. (2019). Gelir Vergilerinde Yer Alan Muafiyet, İstisna ve İndirimlerin Vergiden Kaçınma Aracı Olarak Kullanılabilirliğinin Analizi. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.

Işık, A. (2014). Kamu Maliyesi, Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.

Karabacak, Y. (2013). Vergi Karmaşıklığı Modern Vergi Sitemlerinin Kaçınılmaz Sonu Mudur?, Mali Çözüm, İSMMMO, Kasım-Aralık 2013.

Kavak, A. (2017). Açıklamalı Kurumlar Vergisi Kanunu, İstanbul: İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odası Yayınları.

Küçük A. (2013). Gelir Üzerinden Alınan Vergilerde Vergi Harcamalarının Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Maliye Hesap Uzmanları Derneği. (2019). 2019 Beyanname Düzenleme Kılavuzu, 1.Kitap Gelir Vergisi Kanunu (1 GVK), İstanbul.

Şenyüz, D.; Yüce, M. ve Gerçek, A. (2019). Türk Vergi Sistemi, Bursa: Ekin Yayınevi.

T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı. (2018). Vergi Harcamaları Raporu, Ankara.

Uyanık, O. A. (2013). İşletmelerde Vergi Kaçırma Yolları ve Bunlara Karşı Güvenlik Müesseseleri, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.