Ve uygarlık yazı ile başlar. Tarihin ilk yazılı belgesi de “Vergi Affı” ile başlıyor;

Bu metin insanlık tarihinin ilk yazılı kanun metni olarak bilinmektedir. M.Ö. 2145-2400 dolaylarında yaşamış olan Sümer Kent Devleti Lağaş Kralı Urukagina tarafından yazdırılmış kitabedir. Fransız arkeologların 1878 yılında bölgede yaptığı kazılar sırasında Urukagina’ya ait olan bazı yasa tabletleri bulunur. Bulunan tabletler yazıtbilimci Francois Thureau-Dangin tarafından çözülür ve Sümerolog Arno Poebel tarafından da yorumlanır.² 

Lagaş kenti: Günümüzde güney Mezopotamya’da, Irak’ın güneydoğusunda, Fırat ve Dicle’nin kesiştikleri noktanın kuzeybatısında, Uruk’un doğusunda Sümer Kent devletlerinden birisiydi. Yaklaşık 600 hektarı kapsayan alanıyla Yakın Doğu’daki en geniş kentlerden biridir. Kentin en parlak zamanları M.Ö. 3000-2700 yıllarına rastlar. Bu dönemde kent arazisinin çoğunu tapınaklar kaplamıştı. M.Ö. 2400’lere ait olduğu düşünülen bir idari binada Eannatum hakkında yazıtlar içeren çok sayıda çivi yazılı tablete rastlanmıştır. Lağaş ,Eridu, Ur, Nippur, ve Kiş büyük Sümer kentleriydi, ancak bunların arasında en eski ve en çok gelişenlerinden biri de neredeyse 10 kilometrelik savunma surlarıyla çevrili, 40.000 ila 80.000 nüfusa sahip önemli bir ticaret merkezi olan Uruk’du.  Kent, MÖ 2800’lerde dünyanın en büyük şehriydi.³

Yazıt, Hamburabi Kanunları’ndan önceki tarihlere ait bilinen en eski ilk kanunnamedir. İlk hukuki metin olarak kabul edilmektedir. Urukagina’nin kanundan ziyade “reform talimatnamesi” olduğu da bazı hukukçular tarafından değerlendirilmektedir. Urukagina talimatnamesi olarak adlandırır ve izah edilir.⁴

Bizim açımızdan önemli olan Urukağina Kanunları ilk yazılı belge ve hükümler içermesinin yanında vergiye dair ilk yazılı kitabe niteliğinde belge olmasıdır. Bu yönüyle adeta kendi başına bir başlangıçtır. Kitabe iki kısımdan oluşur. Birinci kısmı oluşturan yukarıdaki metnin yanında diğer yasal hükümleri de içeren diğer metinleri de içermektedir.

Kral Urukagina borçlarını ve vergilerini ödeyemeyen Lagasoğulları için ilk vergi affını çıkarmıştır.Metinden anlaşıldığı gibi yasa ile mabetlerdeki mülklerden alınan vergiler kaldırdırılıyor. Tercümesi büyük olasılıkla doğru kabul edeceğimiz üzere “….vergisini ödemeyenler üzerinden değil, …..vergisini ödeyemeyenler” üzerinden vergileri kaldırmıştır. Bu metinden anlıyoruz ki, Lagaşoğulları rahipler tarafından kandırılarak paraları alınmış, oteriteler tarafından yüksek ve ödenemeyecek düzeyde vergiler getirilmesi nedeniyle ödemeler yapılamamış. Diğer taraftan zaten varolan yolsuzluk ve adaletsizlikler ardından Urukağina’nın yeni kral olduğunu öğreniyoruz.

Tarihsel açıdan döneme ilişkin genellemelerde de Mezopotamya’da kralların yeni hukuksal yasaları yaratma girişimi; dönemin rahiplerinin de aynı şeklide çıkarlarını korumak için bir taraftan krallığı zor duruma düşürdüğü bir taraftan da halkı bu şekilde sömürdükleri anlaşıldığı için uygulanmıştır.

Bu kanunname binlerce yıllık tarih öncesinden günümüzü aydınlatıyor adeta.Vergi tarihine ışık tutan M.Ö. 2.400 tarihli bu yazıtta binlerce yıl sonra günümüzde yaşanmakta olan vergi sorunlarının kökenleri görülmektedir. Metin “Vergi Adaletine” vurgu yaparken, verginin “zor” olarak yönetenler ile yönetilenler arasındaki ilişki uygulamaları ve “Vergide Gönüllü Uyum, Vergi Affı” gibi günümüz kavramlarına atıf yapıyor. Aynı zamanda bu kısa ve özlü yazıt toplumsal ilerlemenin önünü açabilmek ve iktisadi hayatı teşvik edebilmek için vergi indirimleri ve reformların kaçınılmazlığının önemine ve anlamına da tarihsel olarak şahitlik etmektedir. Kitabe bize binlerce yıl ötesinden her biri ayrı başlıklar altında çalışılması gereken bilgi hazineleri sunuyor.

Yazının icadı ve onun vergi ile ilişkisi uzun yılladır incelenmiş ve vergi tarihinin aydınlatılmasında çok önemli bir katkı sunmuştur. Tam anlamı ile ilk yazının ortaya çıkışında Sümer Çivi Yazısı kast edilmektedir. Sümerlerde yazının icadının temelinde ekonomik nedenler yer alır. Bu ilk yazılı belgelerden anlaşılmaktadır. Bu ilk yazılı belgelerde yer alan en temel konu ise vergidir. Sümer kentlerinde yaşayan halk, topraktan elde ettiği ürünleri, yetiştirdiği hayvanları ve avladığı avları mabede teslim etmek zorundaydı. Mabette görevli memurlar bu yiyecek ve diğer ürünlerin toplanmasını sağlamakta ve kayıt altına almaktaydı.

Yukarıdaki kısacık bir tarihi kitabe ve yazıdan da anlaşılacağı üzere vergi ve vergi tarihi ilginçtir. İnsanın yeryüzündeki macerasında köşe taşı rolü oynar. Çoğu zaman insanlık tarihinin belirleyicisidir. Çoğu zaman yönlendirici olmuştur. Buradan tarihin tek başat rolünün vergi olduğu anlamı çıkartılmamalıdır. Demek istediğimiz vergi tarihini anlamak insanlık tarihini anlamak için çok önemli bir anahtardır.

Görüldüğü gibi vergi; tarihle iç içe yazılı kaynaklarda, 4500 yıl öncesinden görsel ve şiirsel kaynaklarda da insanın yeryüzündeki ilk macerasından günümüze kadar da on binlerce yıldır insan-toplum-medeniyet evriminin bir parçası olmuştur. Haliyle vergi tarihi günümüzü anlamak bakımından çok önemli düşünce açıları sunmaktadır. Şimdilerdeki vergi affı tartışmalarına bu açılardan bakabildik mi?